Dzisiaj mija 70 lat od zmiany granicy pomiędzy Rzeczpospolitą Polską, a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich. W dniu 15 lutego 1951 r. w Moskwie zawarta została umowa pomiędzy Rzeczpospolitą Polską, a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o zmianie odcinków terytoriów państwowych, którą z upoważnienia Prezydenta RP podpisał Aleksander Zawadzki, ówczesny wicepremier Rady Ministrów (działacz PPR i PZPR, m.in. generał LWP, przewodniczący członek władz centralnych PPR i PZPR, przewodniczący Centralnej Rady Związków Zawodowych, przewodniczący Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Narodowego, a następnie Frontu Jedności Narodowej, przewodniczący Rady Państwa, poseł do do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL I, II, i III kadencji), a z upoważnienia Prezydium Rady Najwyższej ZSR Andriej Januriewicz Wyszyński, Minister Spraw Zagranicznych ZSRR w okresie od 4 marca 1949 r. do 5 marca 1953 r.

Do umowy dołączony został protokół pomiędzy RP, a ZSRR z dnia 15 lutego 1951 r. o zmianie odcinków terytoriów państwowych podpisany również przez w/w przedstawicieli RP i ZSRR.

Na mocy postanowień art. 1 i 2 tej umowy Rzeczpospolita Polska, odstąpiła ZSRR część województwa lubelskiego o ogólnej powierzchni 480 km², a do terytorium RP przyłączono 480 km² powierzchni ZSRR w obwodzie drohobyckim (obecnie teren Bieszczad).

W wyniku tej umowy RP utraciła m.in. Uhrynów, Starogród, Horodłowice, Ulwówek, Waręż, Chorobrów, Celąż, Opolsko, Żwirkę – część Sokala wraz z linią kolejową Rawa Ruska – Krystynopol, Sawczyn, Sobieszów, Przemysłów, Ceblów, Żużel, Bełz, Korczów, Uhnów, Krystynopol (obecnie Czerwonograd), Boratyn, Dobroczyn i Ostrów. Regulacja ta dotyczyła terytorium 7 gmin, tj. gmin Bełz, Chorobrów, Dołhobyczów, Waręż, Krystynopol, Uhnów, Tarnoszyn, przy czym tylko gmina Krystynopol została włączona do ZSRR w całości.

ZSRR na mocy umowy z 15 lutego 1951 r. odstąpił Polsce m.in. miasto Ustrzyki Dolne oraz wsie Czarna, Lutowiska,, Krościenko, Brzegi Dolne, Jasień, Rabe, Polana, Bandrów Narodowy, Bystre, Liskowate, Smolnk. Regulacja ta po stronie ZSRR dotyczyła 10 gmin: Krościenko, Ustrzyki Dolne, Łobozew, Czarna, Polana, Lutowiska, Zatwarnica, Łomna, Ławrów i Stuposiany.

W wyniku tej umowy Polska, w tym m.in. powiat hrubieszowski, utraciła tereny bogate w złoża węgla kamiennego, a pozyskała tereny wyeksploatowane ze złóż roponośnych oraz ubogie w infrastrukturę.

W protokóle do umowy strony umówiły się, że przekazanie terenów podlegających zamianie i przesiedleniu ludności winno być zakończone w ciągu 6 m-cy od dnia wejścia w życie umowy. Praktycznie odbyło się to w miesiącach październiku i listopadzie 1951 r.

Umowa z 15 lutego 1951 r. została ratyfikowana w Warszawie w dniu 26 maja 1951 r. i opublikowana w Dz.U. RP Nr 31 pod poz. 242, a fakt ratyfikacji potwierdzony został „Opisem linii granicy państwowej na odcinku terytorium odstępowanego przez Rzeczpospolitą Polską Związkowi Socjalistycznych Republik Radzieckich”, w którym m.in. stwierdza się, że „Po zapoznaniu się z powyższą umową uznaliśmy ją i uznajemy za słuszną  zarówno w całości, jak i każde z postanowień w niej zawartych; oświadczamy, że jest przyjęta, ratyfikowana i potwierdzona, oraz przyrzekamy, że będzie niezmiennie zachowywana. Na dowód czego wydaliśmy Akt niniejszy, opatrzony pieczęcią Rzeczypospolitej. W Warszawie dnia 28 maja 1951 roku. Bolesław Bierut, Prezes Rady Ministrów: J. Cyrankiewicz, Minister Spraw Zagranicznych: St. Skrzeszewski”.

Powyższa treść brzmi jak akt poddaństwa, a nie element umowy międzynarodowej niepodległych państw, równoprawnych partnerów.

Warto przy tym zwrócić uwagę, że w okresie po II Wojnie Światowej była to jedna z największych regulacji granic w Europie.

Zgodnie z oczekiwaniami naszego wschodniego sąsiada, Polskę czekała w latach pięćdziesiątych dwudziestego wieku jeszcze kolejna regulacja granicy z ZSRR, na której mieliśmy stracić około 1300 km² z terenu powiatów hrubieszowskiego (włącznie z Hrubieszowem) i tomaszowskiego. Śmierć Stalina w 1953 r. przekreśliła na nasze szczęście te plany.

Pełny tekst umowy w Dz.U.. 1952 nr 11 poz. 63, czytaj TUTAJ

 Siedemdziesiąta rocznica tych wydarzeń zasługuje na poświęcenie im więcej uwagi niż dotychczas. W swoich zamierzeniach na 2021 r. – jeżeli nie przeszkodzi w tym pandemia – działania temu poświęcone planuje Stowarzyszenie „Bezpieczny Powiat Hrubieszowski”.

W tym celu nawiązano już pierwszy kontakt m.in. z Urzędem Miasta w Ustrzykach Dolnych. Pozyskano także informacje o działającym w Ustrzykach Dolnych Związku Wysiedlonych – HT 1951, które zrzesza Polaków wysiedlonych w 1951 r. z Suwalszczyzny w Bieszczady i organizowało m.in. uroczyste obchody 50-tej rocznicy wysiedleń.   

Mapy z artykułu „Drobna korekta graniczna, która kosztowała nas dziesiątki miliardów dolarów” na portalu ciekawostkihistoryczne.pl, czytaj TUTAJ